Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ (399 π.Χ.)
(Αντίστοιχο κεφάλαιο στο έργο του Paul Cartledge
«ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ»)
Έχει ειπωθεί πολύ σωστά ότι έχουμε την τάση να ξεχνάμε την αξία της ελευθερίας – μέχρι να τη χάσουμε. Η ελευθερία είναι μια αμφισβητούμενη έννοια (δεν υπάρχει καθολική συμφωνία ως προς μια κεντρική σημασία της), φαντάζομαι όμως ότι θα συναντούσε ευρεία συναίνεση η πρόταση ότι, για τη δύση, μια ιδιαίτερη ελευθερία, η ελευθερία του λόγου, είναι η πιο θεμελιώδης πολιτική ελευθερία. Χωρίς αυτή, δεν μπορεί να υπάρξει καμία άλλη – ή, σε κάθε περίπτωση, μόνο υπό μία ιδιαίτερα αποδυναμωμένη έννοια. Ο ελεύθερος λόγος ωστόσο έχει υψηλό τίμημα: το τίμημα της προσβολής, έστω και αν τα αισθήματα προσβολής ποτέ δεν μπορούν από μόνα τους να δικαιολογήσουν οποιουδήποτε είδους επίσημη λογοκρισία επιβαλλόμενη ή κατευθυνόμενη από το κράτος. Η δίκη του Σωκράτη πολλές φορές έχει θεωρηθεί ότι αποτελεί μια διαρκή προσβολή αυτής της αρχής της δημοκρατικής πολιτικής ελευθερίας. Ένας σύγχρονος στοχαστής μάλιστα (I.F. Stone [1988]) έφτασε στο σημείο να ισχυριστεί ότι, δικάζοντας και στη συνέχεια καταδικάζοντας τον Σωκράτη, έναν άνθρωπο πολιτικά κατευθυνόμενου λόγου και όχι πολιτικής δράσης, οι δημοκρατικοί Αθηναίοι διέπραξαν αμάρτημα σε βάρος των πεποιθήσεων τους περί ελευθερίας του λόγου.
Ο ίδιος ο Στόουν ήταν μεγάλος υποστηρικτής της αθηναϊκού τύπου δημοκρατίας γενικά, αλλά πολλοί διανοούμενοι από την εποχή του Σωκράτη και μετά δεν ήταν πράγματι, πολύ συχνά ήταν το αντίθετο του υποστηρικτή (Roberts 1994). Μας έρχεται στο μυαλό αμέσως και πάνω απ’ όλους ο Πλάτωνας και οι μαθητές του, συμπεριλαμβανομένου του Αριστοτέλη, αν και ο Σταγειρίτης ήταν πολύ πιο ανεκτικός απ’ όσο ο μέντοράς του απέναντι στην αρχή της λήψης αποφάσεων κατά πλειοψηφία. Η δίκη και η θανατική καταδίκη του Σωκράτη, του μέντορα του Πλάτωνα, έχει σταθερά αντιμετωπιστεί και απεικονιστεί ως η πιο φρικτή πράξη λογοκρισίας από μια μη ανεκτική, σκοταδιστική δημοκρατία, στην οποία κυριαρχούσε ο όχλος. Ακόμα και ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, που υπήρξε γενικά υπερασπιστής της Αθήνας σε αντίθεση με τους δεξιούς ολιγαρχικούς επικριτές του (βλ. Irwin 1998), αντιμετώπισε τη δίκη του Σωκράτη ως παράδειγμα αυτού που φοβόταν περισσότερο στο δοκίμιό του Περί Ελευθερίας (1859), δηλαδή την τυραννία της πλειοψηφίας.
